Periodontoloji, diş hekimliğinin dişleri çevreleyen ve destekleyen dokuların sağlığına odaklanan uzmanlık alanıdır. Bu alan, diş etleri, diş kökünü saran alveol kemiği, kök yüzeyini kaplayan sement ve dişi kemiğe bağlayan periodontal ligament gibi yapıları inceler. Temel amacı, bu kritik destek dokularını etkileyen hastalıkları teşhis etmek, tedavi etmek ve en önemlisi önlemektir. Sağlıklı bir gülüşün temeli, periodontoloji kapsamındaki bu dokuların sağlığına bağlıdır. Periodontoloji, dişlerin ağızda uzun süre kalmasını sağlayan bilimin adıdır.

Periodontoloji Neden Bu Kadar Önemlidir?

Dişlerimizi sadece çürüklerden korumak yetmez. Onları sağlam tutan bir temel de olmalı. İşte periodontoloji bu temelin sağlığıyla ilgilenir. Diş etleri ve çevre kemik sağlıklı olmadığında, dişler sallanmaya başlar ve sonunda kaybedilebilir. Periodontoloji, diş eti hastalıklarını önleyerek, erken teşhis koyarak ve tedavi ederek dişlerimizin ömrünü uzatır.

Ayrıca periodontoloji, sadece diş eti hastalıklarının tedavisiyle kalmaz. Diş kaybı yaşandığında uygulanan dental implantların yerleştirilmesi de periodontistlerin uzmanlık alanına girer. İmplantın kemikle ve diş etiyle uyum içinde olması için bu alandaki bilgi birikimi çok değerlidir.

Periodontoloji Ağız Sağlığının Ötesinde Neden Önem Taşır?

Periodontolojinin önemi ağzımızla sınırlı değil. Yetişkinlerde diş kayıplarının en önemli sebeplerinden biri, ilerlemiş diş eti hastalığı olan periodontitistir. Bu durum dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ciddi bir sağlık sorunudur. Çiğnemeyi zorlaştırır, görünümü bozar ve genel yaşam kalitesini düşürür.

Daha da dikkat çekici olanı, son yıllarda yapılan araştırmaların periodontitis ile genel vücut sağlığı arasındaki güçlü bağları ortaya koymasıdır. Kalp-damar hastalıkları, diyabet (şeker hastalığı), bazı solunum yolu hastalıkları, hamilelikte yaşanan sorunlar (erken doğum gibi) ve hatta romatoid artrit gibi durumlarla periodontitis arasında bir ilişki olduğu gösterilmiştir. Ağızdaki kronik iltihabın vücuda yayılmasının bu bağlantıda rol oynadığı düşünülüyor. Bu yüzden diş eti sağlığı, genel sağlığımızın da bir göstergesi ve parçasıdır.

Periodontoloji Dişlerimizi Tutan Yapıları Nasıl Açıklar?

Dişlerimizin çene kemiğinde sağlam durmasını sağlayan bir destek sistemi vardır. Periodontoloji bu sisteme "periodonsiyum" der. Dört ana yapıdan oluşur ve hepsi bir uyum içinde çalışır.

Birincisi diş etimizdir (gingiva). Ağzımızda gördüğümüz pembe kısımdır, dişin boynunu sarar ve altındaki kemiği korur. Sağlıklı diş eti sıkı ve soluk pembedir. Diş ile diş eti arasındaki küçük oluğun (sulkus) derinliği normalde 1-3 mm'dir.

İkincisi alveol kemiğidir. Çene kemiğimizin diş köklerini yuva gibi saran kısmıdır. Dişlere gelen çiğneme kuvvetlerine karşı direnç sağlar. Periodontitis bu kemiğin erimesine neden olabilir.

Üçüncüsü sementtir. Diş kökünün en dış yüzeyini kaplayan, kemiğe benzer ince, sert bir tabakadır. Periodontal liflerin köke tutunmasını sağlar.

Dördüncüsü periodontal ligamenttir (PDL). Bunlar diş kökünü (sement üzerinden) alveol kemiğine bağlayan özel lif demetleridir. Dişe gelen darbeleri emen bir amortisör gibi çalışır, aynı zamanda dişin beslenmesine ve hissetmesine yardımcı olur. Bu dört yapının sağlığı, dişlerimizin ağızda kalması için şarttır.

Periodontoloji Hangi Hastalıklarla İlgilenir?

Periodontoloji temel olarak dişleri destekleyen dokuları etkileyen iltihabi durumlarla ilgilenir. Bunların en yaygın olanları şunlardır;

Gingivitis (Diş Eti İltihabı); Bu periodontal hastalığın en hafif ve geri dönüşümlü şeklidir. Sadece diş etlerini etkiler, kemik kaybı henüz yoktur. En sık nedeni, diş yüzeyinde biriken bakteri plağıdır. Diş etlerinde kızarıklık, şişlik ve fırçalarken kanama ile kendini gösterir. İyi bir ağız bakımı ve diş taşı temizliği ile genellikle tamamen iyileşir.

Periodontitis; Eğer gingivitis tedavi edilmezse ve kişinin yatkınlığı varsa, iltihap daha derinlere ilerleyerek periodontitise dönüşebilir. Bu durumda iltihap sadece diş etinde kalmaz, periodontal ligamenti ve alveol kemiğini de etkiler. Kemik yıkımı başlar ve bu durum geri dönüşümsüzdür. Tedavi edilmezse dişlerin sallanmasına ve kaybına yol açar.

Periodontoloji Periodontitisi Nasıl Sınıflandırır?

Periodontitis tek bir tip hastalık değildir. Şiddetine, yaygınlığına ve ilerleme hızına göre sınıflandırılır. Güncel sınıflandırmada, hastalığın ne kadar ilerlediğini gösteren "Evreleme" (Evre I'den IV'e kadar, hafiften çok şiddetliye doğru) ve hastalığın ne kadar hızlı ilerlediğini, kişinin risk faktörlerini (sigara, diyabet gibi) dikkate alan "Derecelendirme" (Derece A, B, C; yavaştan hızlıya doğru) kullanılır.

Bu detaylı sınıflandırma, her hasta için en uygun tedavi planını yapmamıza yardımcı olur. Örneğin yavaş ilerleyen hafif bir periodontitis ile hızlı ilerleyen şiddetli bir periodontitisin tedavisi farklı yaklaşımlar gerektirir. Ayrıca nekrotizan hastalıklar gibi daha agresif formlar veya implant çevresindeki hastalıklar (peri-implantitis) da periodontolojinin ilgi alanına girer.

Periodontoloji Alanında Hastalık Teşhisi Nasıl Konulur?

Periodontal bir hastalığın olup olmadığını anlamak için dikkatli bir muayene süreci gerekir. Bu süreç genellikle şu adımları içerir;

Önce hastanın genel sağlık durumu ve diş sağlığı geçmişi hakkında detaylı bilgi alınır. Diyabet gibi hastalıklar, kullanılan ilaçlar, sigara alışkanlığı gibi konular önemlidir. Hastanın diş etlerinde kanama, ağız kokusu gibi şikayetleri de dinlenir.

Sonra ağız içi muayenesi yapılır. Diş etlerinin rengine, şiş olup olmadığına bakılır. En önemlisi, "periodontal sond" adı verilen ince, ucu işaretli bir aletle her dişin etrafındaki diş eti oluğunun veya cebinin derinliği ölçülür. Bu ölçüm sırasında kanama olup olmadığına dikkat edilir. Kanama, aktif iltihabın bir işaretidir. Ayrıca dişlerde sallanma olup olmadığı, diş eti çekilmesi miktarı gibi durumlar da kontrol edilir.

Son olarak genellikle röntgen filmleri çekilir. Röntgenler, gözle göremediğimiz kemik seviyesini ve kemik kaybının miktarını ve şeklini gösterir. Tüm bu bilgiler bir araya getirilerek doğru teşhis konulur ve hastalığın evresi, derecesi belirlenir.

Periodontoloji Açısından Periodontitisin Ana Sebebi Nedir?

Periodontitisin temel nedeni, diş yüzeylerinde biriken ve zamanla diş eti altına doğru ilerleyen bakteri plağıdır. Ancak tek başına plak yeterli değildir. Plak içindeki bakteri dengesinin bozulması (disbiyozis) ve özellikle bazı zararlı bakteri türlerinin artması hastalığı tetikler.

Asıl önemli faktör ise, vücudumuzun bu bakteri plağına verdiği yanıttır. Vücudumuz, enfeksiyonla savaşmak için bir iltihap yanıtı başlatır. Ancak bazı kişilerde bu yanıt aşırı veya kontrolsüz olur. İşte bu aşırı iltihap yanıtı, sadece bakterilere değil dişleri destekleyen kendi dokularımıza da (kemik ve lifler) zarar vermeye başlar. Yani doku yıkımının asıl sorumlusu, büyük ölçüde vücudun kendi savunma mekanizmasının aşırı tepkisidir. Genetik yatkınlık ve diğer risk faktörleri bu yanıtın şiddetini etkileyebilir.

Periodontoloji İçin Ana Risk Faktörleri Nelerdir?

Periodontitis gelişimini sadece bakteri plağı değil birçok başka faktör de etkiler. Bu faktörler hastalığa yakalanma riskini artırabilir veya mevcut hastalığın daha hızlı ilerlemesine neden olabilir. Periodontoloji açısından en önemli risk faktörleri şunlardır;

Sigara kullanımı; Periodontitis için en önemli değiştirilebilir risk faktörüdür. Sigara içenlerde hastalık hem daha sık görülür hem de daha şiddetli seyreder. Ayrıca tedaviye yanıt da daha kötüdür.

Diyabet (Şeker Hastalığı); Özellikle kan şekeri kontrol altında olmayan diyabetli hastalarda periodontitis riski çok yüksektir. Aynı zamanda periodontitis de diyabetin kontrolünü zorlaştırır. Bu iki hastalık arasında güçlü ve çift yönlü bir ilişki vardır.

Genetik yatkınlık; Ailesinde şiddetli diş eti hastalığı olan kişilerde risk daha yüksek olabilir.

Stres ve Yetersiz Beslenme; Bağışıklık sistemini zayıflatarak hastalığa zemin hazırlayabilirler.

Hormonal Değişiklikler; Hamilelik, ergenlik gibi dönemlerde diş etleri daha hassas olabilir.

Bazı İlaçlar; Diş eti büyümesine veya ağız kuruluğuna yol açarak riski artırabilir.

Yetersiz Ağız Hijyeni; Plak birikimine izin verdiği için temel risk faktörüdür.

Periodontoloji Kapsamında Periodontitisin Belirtileri Neler Olabilir?

Periodontitis genellikle yavaş ilerlediği için başlangıçta fark edilmeyebilir. Ancak aşağıdaki belirtilerden bir veya birkaçı varsa dikkatli olmak ve bir diş hekimine görünmek gerekir;

• Diş etlerinde fırçalarken veya kendiliğinden oluşan kanama.
• Kırmızı, şiş ve hassas diş etleri.
• Diş etlerinde çekilme (dişlerin daha uzun görünmesi).
• Dişler ve diş etleri arasından iltihap (püy) gelmesi.
• Dişlerde sallanma veya yer değiştirme (aralanma).
• Sürekli kötü ağız kokusu veya ağızda kötü tat.
• Sıcak, soğuk veya tatlıya karşı artan diş hassasiyeti.
• Çiğneme sırasında ağrı.

Periodontoloji Tedavisinde İlk Adım Nedir?

Periodontitis tedavisinde ilk ve en temel adım, cerrahi olmayan yöntemlerdir. Tedavinin bu aşaması "nedene yönelik tedavi" olarak da adlandırılır çünkü hastalığın ana nedeni olan bakteri plağını ve diş taşını ortadan kaldırmayı hedefler.

Bu aşamanın en önemli parçası, hastanın ağız hijyeni konusunda bilinçlendirilmesi ve eğitilmesidir. Doğru fırçalama ve diş ipi/arayüz fırçası kullanımı öğretilir. Hastanın tedaviye katılımı ve motivasyonu çok önemlidir.

İkinci önemli kısım ise profesyonel temizliktir. Diş hekimi veya periodontist, diş yüzeyindeki ve diş eti cebi içindeki plak ve diş taşlarını özel aletlerle temizler. Bu işleme diş taşı temizliği ve kök yüzeyi düzleştirmesi (SRP) veya halk arasındaki adıyla derin temizlik denir. Kök yüzeylerinin pürüzsüz hale getirilmesi, bakterilerin tekrar tutunmasını zorlaştırır. Bu işlem genellikle lokal anestezi ile yapılır ve birkaç seans sürebilir.

Periodontoloji Tedavisinde Derin Temizliğe Ek Yöntemler Kullanılır Mı?

Çoğu durumda iyi bir ağız hijyeni ve SRP (derin temizlik) tedavinin temelini oluşturur ve yeterli olabilir. Ancak bazı durumlarda, özellikle derin ceplerin olduğu veya iltihabın çok inatçı olduğu vakalarda, bu temel tedaviye ek olarak bazı yardımcı yöntemler düşünülebilir.

Örneğin derin diş eti ceplerine doğrudan antibiyotik veya antiseptik içeren küçük çipler veya jeller yerleştirilebilir. Bunlar ilacı yavaşça salarak cep içindeki bakteri miktarını azaltmaya yardımcı olur.

Ağız yoluyla antibiyotik kullanımı ise rutin bir uygulama değildir. Sadece bazı özel, şiddetli veya hızla ilerleyen periodontitis tiplerinde, SRP ile birlikte kısa süreli olarak doktor kontrolünde kullanılabilir. Lazer gibi diğer yardımcı yöntemlerin etkinliği ise henüz tartışmalıdır ve standart tedavinin yerini tutmazlar. Tedavinin başarısı, işlemden birkaç hafta sonra yapılacak kontrolle değerlendirilir.

Periodontoloji Cerrahisi Ne Zaman Gerekir?

Cerrahi olmayan tedavi (derin temizlik ve ağız hijyeni eğitimi) çoğu zaman başarılı olsa da bazı durumlarda yeterli gelmeyebilir. Özellikle;

• Tedaviye rağmen diş eti cepleri hala derinse (genellikle 6 mm ve üzeri),
• Kemik içinde krater şeklinde erimeler (kemik içi defektler) varsa,
• Çok köklü dişlerin kökleri arasındaki bölgede (furkasyon) kemik kaybı ilerlemişse,
• Diş eti çekilmesi gibi estetik veya fonksiyonel sorunları düzeltmek gerekiyorsa,

periodontal cerrahi gündeme gelebilir. Cerrahi, bu problemli alanlara doğrudan ulaşarak daha etkili bir tedavi yapma imkanı sunar.

Periodontoloji Cerrahisinde Hangi Yöntemler Kullanılır?

Periodontal cerrahide temel amaç iltihabı tamamen ortadan kaldırmak, cepleri sığlaştırmak ve mümkünse kaybedilen dokuları yeniden oluşturmaktır. Kullanılan başlıca yöntemler şunlardır;

Flep Operasyonu; En sık yapılan işlemdir. Diş etinde küçük bir kesi yapılarak doku kaldırılır. Böylece kök yüzeyleri ve kemik doğrudan görülerek temizlenir, iltihaplı dokular uzaklaştırılır ve kök yüzeyleri düzeltilir. Gerekirse kemik şekillendirilir. Sonra diş eti yerine dikilir. Bu işlem cepleri azaltır.

Rejeneratif (Yenileyici) Cerrahi; Kaybedilen kemik ve destek dokuları yeniden oluşturmayı hedefler. Kemik erimesi olan bölgeye kemik tozları (greftler), özel zarlar (membranlar) veya doku gelişimini uyaran proteinler (biyolojik ajanlar) yerleştirilerek yeni kemik ve lif oluşumu teşvik edilir.

Diş Eti Greftleri; Diş eti çekilmesini tedavi etmek için genellikle damaktan alınan veya hazır doku parçaları çekilen bölgeye nakledilir.

Kuron Boyu Uzatma; Kırık veya çürük dişin diş eti altında kalan kısmını açığa çıkarmak için yapılan bir işlemdir.

Hangi yöntemin uygun olduğuna periodontist, hastanın durumuna göre karar verir.