Doğru diş fırçalama tekniği, fırça kıllarının diş ve diş eti birleşim hattına 45 derecelik açıyla yerleştirilerek, olduğu yerde küçük ve nazik titreşimli hareketlerle uygulanması esasına dayanır. Diş hekimliğinde "Bass Yöntemi" olarak adlandırılan ve mekanik plak kontrolünün temelini oluşturan bu uygulama, fırçanın sadece diş yüzeyini değil bakterilerin asıl yuvalandığı diş eti oluğunu da temizlemesini sağlar. Ağız ve diş sağlığının sürdürülebilirliği için bu işlemin; dişlerin dış, iç ve çiğneme yüzeylerini kapsayacak şekilde yumuşak kıllı bir fırçayla ve aşırı kuvvet uygulamadan günde iki kez sistematik olarak tekrarlanması gerekmektedir.

Diş Fırçalamazsak Oluşan Biyofilm Tabakası Nedir?

Ağız boşluğu, vücudun dışa açılan en nemli ve sıcak bölgelerinden biri olduğu için bakterilerin üremesi adına mükemmel bir ekosistem sunar. Yemek yedikten kısa bir süre sonra diş yüzeylerinde biriken o yapışkan ve kaygan tabaka, aslında basit bir yemek artığı birikintisi değildir. Bu yapı milyonlarca bakterinin bir araya gelerek oluşturduğu, kendi kendine yetebilen ve "mikrobiyal dental plak" olarak adlandırdığımız organize bir yaşam formudur.

Bu biyofilm tabakasının oluşumu oldukça sinsi ilerler. İlk başta gözle görülemeyen bu tabaka, eğer mekanik olarak yani fırça ve diş ipiyle parçalanmazsa zamanla kalınlaşır ve olgunlaşır. İçerisindeki bakteriler, tükettiğimiz şekerli gıdaları sindirerek asit üretmeye başlar. Bu asitler diş minesini çözerek çürüklere yol açarken, bakterilerin salgıladığı toksinler diş etlerinde ciddi bir savaş başlatır. Vücudumuz bu saldırıya "iltihap" ile yanıt verir. Diş etlerinde kanama, kızarıklık ve şişlik ile kendini gösteren bu tablo aslında vücudun "beni temizle" deme şeklidir. Sadece ağız çalkalamak veya kimyasal gargaralar kullanmak bu yapışkan tabakayı yok etmeye yetmez; biyofilmin fiziksel kuvvetle dağıtılması şarttır.

Biyofilm birikiminin uzun vadeli etkileri şunlardır:

• Diş eti iltihabı
• Diş çürükleri
• Ağız kokusu
• Diş taşı oluşumu
• Diş eti çekilmesi

İdeal Diş Fırçası Seçimi Nasıl Olmalıdır?

Marketteki diş fırçası reyonuna girdiğinizde kafanızın karışması çok normaldir. Ancak doğru fırçayı seçmek, ağız bakımının temel taşıdır. Biz hekimlerin öncelikli kriteri, fırçanın "travmatik olmaması" yani dokulara zarar vermemesidir. Yaygın ve yanlış bir inanış olan "sert fırça daha iyi temizler" düşüncesini tamamen aklınızdan çıkarmalısınız. Sert kıllar, diş minesini zımpara gibi aşındırabilir ve diş etlerinin geri dönüşsüz şekilde çekilmesine neden olabilir.

İdeal bir fırçanın özellikleri şunlardır:

• Yumuşak veya orta sertlikte kıllar
• Yuvarlatılmış kıl uçları
• Küçük fırça başlığı
• Ergonomik sap tasarımı
• Sentetik kıl yapısı

Özellikle fırça başının boyutu, ağzın arka bölgelerine ulaşabilmek adına kritiktir. Çok büyük başlı fırçalarla üst çenenin en arkasındaki yirmi yaş dişlerinin dış yüzeylerini temizlemek neredeyse imkansızdır. Bu yüzden ağız yapınıza uygun, manevra kabiliyeti yüksek, kompakt başlı fırçalar tercih edilmelidir. Ayrıca kıl uçlarının mikroskop altında yuvarlatılmış olması, diş etini çizmemesi açısından çok önemlidir.

Bass Tekniği İle Doğru Fırçalama Nasıl Yapılır?

Klinik pratiğimizde diş eti sağlığını korumak için altın standart olarak kabul ettiğimiz yöntem "Bass Tekniği"dir. Çoğu insan dişlerini yatay olarak ileri geri sertçe fırçalama eğilimindedir. Ancak bu yöntem sadece dişin en çıkıntılı kısımlarını temizlerken, plağın asıl saklandığı diş eti sınırını pas geçer. Bass tekniğinin mantığı, fırça kıllarının diş ile diş etinin birleştiği o hassas oluğa (sulkus) ulaşmasını sağlamaktır.

Bu tekniği uygularken dikkat etmeniz gereken adımlar şunlardır:

• Fırçayı 45 derecelik açıyla tutma
• Kılları diş eti çizgisine yerleştirme
• Hafif basınç uygulama
• Olduğu yerde titreşim hareketi yapma
• Dişin ucuna doğru süpürme hareketi

Fırçayı diş etine yerleştirdiğinizde kılların hafifçe diş eti cebinin içine girdiğini hissetmelisiniz. Fırçayı yerinden kaydırmadan, sadece olduğunuz yerde elinizi titreterek 10-15 saniye beklemelisiniz. Bu titreşim, diş eti cebindeki plağı yerinden oynatır. Ardından "Modifiye Bass" dediğimiz aşamaya geçerek, bileğinizi döndürüp fırçayı dişin çiğneme yüzeyine doğru süpürmelisiniz. Bu sayede yerinden oynayan plak tamamen uzaklaştırılmış olur. Her diş grubu için bu işlemi tekrarlamalısınız.

Diş Eti Çekilmesi Olanlar Hangi Tekniği Kullanmalıdır?

Eğer diş etlerinizde çekilme varsa ve diş kökleriniz açığa çıkmışsa, standart fırçalama yöntemleri hassasiyet yaratabilir. Bu hastalarımız için daha koruyucu bir yaklaşım olan "Stillman Tekniği"ni öneriyoruz. Bu yöntemde amaç sadece temizlik değil aynı zamanda diş etine nazik bir masaj yaparak dokuyu canlandırmaktır.

Stillman tekniğinin uygulama prensipleri şunlardır:

• Fırçayı kısmen diş etine, kısmen dişe yerleştirme
• Apikal (kök ucuna) yönde 45 derece açı verme
• Doku üzerinde beyazlaşma oluşturacak kadar hafif basınç
• Yanal titreşim hareketi
• Kuron (diş ucu) yönünde süpürme

Bu teknikte fırça kılları diş eti cebine girmekten ziyade, diş etinin üzerine baskı yaparak kan dolaşımını artırmayı hedefler. Kesinlikle sert ve yatay hareketlerden kaçınılmalıdır. Açığa çıkan kök yüzeyleri (sement dokusu) mineye göre çok daha yumuşaktır ve yanlış fırçalamayla çok çabuk aşınarak derin oyuklar oluşturabilir.

Ortodontik Tedavi Görenler İçin Fırçalama Nasıl Olmalıdır?

Diş teli tedavisi gören hastalarımız, ağız hijyeni konusunda en çok zorlanan gruptur. Braketler ve teller, yiyecek artıklarının ve plağın birikmesi için adeta birer tuzak gibidir. Bu hastalarımız için özel olarak geliştirilmiş "Charters Tekniği" oldukça etkilidir. Normal fırçalamanın aksine, burada fırça açısı değiştirilir.

Bu yöntemin temel özellikleri şunlardır:

• Fırçayı dişin çiğneme yüzeyine doğru 45 derece eğme
• Kılları braketlerin altına yönlendirme
• Küçük dairesel hareketler
• Titreşim hareketi

Fırça kıllarının tellerin arasına ve braketlerin diş etiyle komşu olan kenarlarına girmesi sağlanır. Bu bölge, diş eti iltihabının en sık başladığı yerdir. Ortodonti hastalarının sadece manuel fırça ile yetinmemesi, mutlaka arayüz fırçaları kullanarak tellerin altını da temizlemesi gerekir. Aksi takdirde teller çıktığında dişlerin üzerinde kalıcı beyaz lekeler (çürük başlangıçları) görülebilir.

Çocuklara Fırçalama Alışkanlığı Nasıl Kazandırılır?

Çocuklarda el ve parmak kaslarının gelişimi (ince motor beceriler) genellikle 8-9 yaşına kadar tamamlanmaz. Bu nedenle ilkokul çağına kadar diş fırçalama sorumluluğu tamamen ebeveynin kontrolünde olmalıdır. Çocukların fırçalamasına izin verilmeli, bu eylem teşvik edilmeli ancak işlemin sonundaki "kapanış fırçalaması" mutlaka anne veya baba tarafından yapılmalıdır.

Çocuklar için karmaşık açılı teknikler zorlayıcı olabilir. Bu sebeple "Fones Tekniği" adını verdiğimiz dairesel fırçalama yöntemi idealdir. Çocuk dişlerini kapattığında, fırça ile dişler üzerinde büyük daireler çizerek yapılan bu hareket, hem uygulaması kolaydır hem de oyunlaştırılabilir.

Çocukları motive etmek için kullanılabilecek araçlar şunlardır:

• Renkli kum saatleri
• Müzikli diş fırçaları
• Ödül tabloları
• Mobil fırçalama uygulamaları
• Sevilen çizgi film karakterli fırçalar

Burada en önemli nokta, fırçalamayı bir zorunluluk veya ceza gibi değil eğlenceli bir aktivite gibi sunmaktır.

Fırçalama Süresi ve Sıklığı Ne Olmalıdır?

Günlük hayatta ne kadar acelemiz olursa olsun, diş fırçalama süresinden çalmamalıyız. Bilimsel çalışmalar plağın temizlenebilmesi için gereken sürenin en az 2 dakika olduğunu göstermektedir. Çoğu kişi farkında olmadan bu süreyi 30-40 saniyede tamamlar. İdeal olan sıklık ise günde 2 kezdir; sabah kahvaltıdan sonra ve gece yatmadan hemen önce.

Zamanı doğru yönetmek için ağzınızı zihinsel olarak dört bölgeye ayırmanız (sağ üst, sol üst, sağ alt, sol alt) ve her bölgeye 30 saniye ayırmanız işinizi kolaylaştırır. Hastalarımızda sıklıkla gördüğümüz bir hata, ön dişlere odaklanıp arka dişleri ihmal etmeleridir. Oysa çiğneme işleminin büyük kısmı arka dişlerde gerçekleşir ve çürük riski orada daha yüksektir.

Fırçalama sırasında izlenmesi gereken sıra şöyledir:

• Üst çene arka dişlerin dış yüzeyleri
• Üst çene ön dişlerin dış yüzeyleri
• Üst çene dişlerinin iç (damak) yüzeyleri
• Üst çene dişlerinin çiğneme yüzeyleri
• Alt çene için aynı sıranın takibi

Diş Macunu ve Florür Kullanımı Ne Kadar Önemlidir?

Diş macunları, fırçalamanın mekanik etkisini artıran ve içerdiği aktif maddelerle dişi koruyan yardımcı ürünlerdir. Özellikle florür, diş minesinin asitlere karşı direncini artıran ve başlangıç çürüklerini tamir edebilen (remineralizasyon) mucizevi bir mineraldir. Yetişkinler ve 6 yaş üstü bireyler için genellikle 1450 ppm florür içeren macunlar önerilir.

Diş macununu fırçaya boydan boya sıkmak sadece ticari bir görseldir; aslında leblebi büyüklüğünde macun yeterlidir. Fırçalama bittikten sonra ağzı bol suyla çalkalamamak, sadece biriken köpüğü tükürmek gerekir. Bu sayede florür diş yüzeyinde kalarak etkisini göstermeye devam eder.

Yaş gruplarına göre kullanılması gereken macun miktarları şunlardır:

• 0-2 yaş arası için pirinç tanesi kadar (sürüntü)
• 2-6 yaş arası için bezelye tanesi kadar
• 6 yaş ve üzeri için fırça başının yarısı kadar

Arayüz Temizliği İçin Neler Kullanılmalıdır?

En kaliteli diş fırçasını da kullansanız, en doğru tekniği de uygulasanız, diş yüzeylerinin sadece %60'ına ulaşabilirsiniz. Geriye kalan %40'lık kısım, dişlerin birbirine değdiği arayüzeylerdir. Bu bölgeler, fırça kıllarının giremediği, biyofilmin en güvenli sığınağıdır. Dolayısıyla diş ipi veya arayüz fırçası kullanımı opsiyonel değil temizliğin zorunlu bir parçasıdır.

Kullanılabilecek arayüz temizlik araçları şunlardır:

• Diş ipleri (mumli veya mumsuz)
• Arayüz fırçaları
• Kürdanlı diş ipleri
• Ağız duşları

Diş ipi kullanırken ipi iki dişin arasından "küt" diye sertçe geçirmek diş etini yaralayabilir. İpi nazikçe kaydırarak, dişin yan yüzeyini "C" harfi şeklinde sarmalı ve diş eti sınırının altına doğru indirmelisiniz. Diş eti çekilmesi olan veya diş araları açık olan hastalarda ise diş ipi yetersiz kalır; bu durumda o boşluğun boyutuna uygun arayüz fırçaları kullanılmalıdır.

Yanlış Fırçalama Sonucu Diş Eti Çekilmesi Neden Olur?

Bazen hastalarımız "Dişlerimi çok sık ve çok iyi fırçalıyorum ama yine de diş etlerim çekiliyor" şikayetiyle gelirler. Muayene ettiğimizde genellikle sorunun "iyi" değil "sert" fırçalama olduğunu görürüz. Travmatik fırçalama, diş etinin marjinal sınırını apikal yöne (kök ucuna doğru) iterek kök yüzeyinin açığa çıkmasına neden olur.

Bu durumun klinik belirtileri şunlardır:

• Soğuk ve sıcak hassasiyeti
• Diş köklerinde sarı renkli alanlar
• Diş boylarında uzama görüntüsü
• Diş eti kenarında kama şeklinde çentikler

Açığa çıkan kök yüzeyi, mine gibi koruyucu bir zırha sahip değildir. Dentin kanalları dış ortama açık hale geldiği için en ufak bir soğuk suda veya tatlı gıdada sızlama hissedilir. Ayrıca bu yüzeyler çürüğe karşı çok daha savunmasızdır. Bu yüzden fırçalarken kuvveti dişlere değil fırça kıllarının ucuna odaklamak gerekir.

Sistemik Hastalıklar Ağız Sağlığını Nasıl Etkiler?

Ağız sağlığı, vücut sağlığından bağımsız düşünülemez. Ağız içindeki kronik bir iltihap, kan yoluyla tüm vücudu etkileyebileceği gibi, sistemik hastalıklar da ağız sağlığını bozar. Özellikle diyabet (şeker hastalığı) ile diş eti hastalıkları arasında çift yönlü bir ilişki vardır. Kontrolsüz diyabet hastalarında diş eti enfeksiyonları çok daha hızlı ilerler ve doku yıkımı daha şiddetli olur.

Diş etlerini etkileyen faktörler şunlardır:

• Diyabet
• Hormonal değişiklikler (Hamilelik, ergenlik)
• Stres ve anksiyete
• Kullanılan bazı ilaçlar (Tansiyon ilaçları vb.)
• Genetik yatkınlık

Bu tür risk faktörlerine sahip bireylerin, plak kontrolü konusunda çok daha titiz olması ve hekim kontrollerini aksatmaması gerekir.

Profesyonel Kontrol ve Plak İndeksleri Neden Gereklidir?

Evde yapılan bakım ne kadar iyi olursa olsun, tükürükteki mineraller zamanla bazı bölgelerde plağın sertleşmesine ve diş taşına (tartar) dönüşmesine neden olur. Diş taşı bir kez oluştuktan sonra, bunu fırçayla veya iple çıkarmanız imkansızdır. Bu aşamada mutlaka profesyonel bir diş temizliği gerekir.

Düzenli kontrollerin faydaları şunlardır:

• Diş taşlarının temizlenmesi
• Gizli çürüklerin tespiti
• Plak boyama ile eğitimin güncellenmesi
• Kanser taraması